Czy wolno zarejestrować nazwę Cinkciarz, czyli słowo o znakach ironicznych
Ostatnio w orzecznictwie europejskim pojawił się ciekawy wyrok, który stanowi zupełnie nowe spojrzenie na rejestrację oznaczeń ironicznych, przewrotnych, o pejoratywnym zabarwieniu. Poniżej przedstawiamy aktualne stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej odnośnie słownego unijnego znaku towarowego „Cinkciarz”.
CINKCIARZ dla usług wymiany walut
15 czerwca 2015 roku w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) został zarejestrowany słowny znak towarowy CINKCIARZ (EUTM 13678991) dla towarów i usług wskazanych w klasach 9, 36 i 41. Z decyzją Urzędu o rejestracji znaku nie zgodziła się spółka Currency One S.A, która złożyła wniosek o jego unieważnienie, zarzucając oznaczeniu opisowość w odniesieniu do wspomnianych towarów i usług oraz brak charakteru odróżniającego. Wniosek o unieważnienie znaku został jednak oddalony decyzją Wydziału Unieważnień EUIPO z dnia 6 października 2017 roku. W tej sytuacji Skarżąca wniosła do EUIPO odwołanie, które także oddalono decyzją Piątej Izby Odwoławczej EUIPO z dnia 18 czerwca 2018 roku.
Oznaczenie ironiczne
Izba Odwoławcza EUIPO uznała, że żadne ze znaczeń określenia „cinkciarz” nie jest opisowe w odniesieniu do rozpatrywanych towarów lub usług bądź ich podstawowej właściwości. W szczególności Izba uznała, że słowo to, które pierwotnie w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oznaczało osoby nielegalnie handlujące walutami obcymi, w aktualnym znaczeniu odnoszącym się do działalności w zakresie wymiany walut budzi jedynie negatywne konotacje, wykluczając neutralne określenie takiej działalności. W związku z tym przedmiotowe określenie stanowi według EUIPO nazwę fantazyjną; choć sugerującą lub aluzyjną, to jednak taką, która tym samym jest jedynie pośrednio opisowa względem tej działalności i która dopiero drogą skojarzenia myślowego może naprowadzić odbiorców na cechy usług wiążących się ze wspomnianą działalnością. Ponadto Izba Odwoławcza uznała, że oznaczenie CINKCIARZ jest postrzegane przez właściwy krąg odbiorców jako określenie oryginalne, przewrotne lub ironiczne i tym samym zaskakujące, nadające się do wskazywania pochodzenia handlowego usług wiążących się z działalnością w zakresie wymiany walut.
Nowa europejska linia orzecznicza
W odpowiedzi na powyższe Skarżąca wniosła o unieważnienie zaskarżonej decyzji do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Jako uzasadnienie swoich zarzutów wskazała m.in. na historyczną konotację określenia „cinkciarz” oraz jej powszechną znajomość w kulturze polskiej, o czym miały świadczyć przedstawione przez nią dowody, takie jak tytuły artykułów i publikacji odnoszących się do osoby określanej mianem cinkciarza. Zdaniem Skarżącej obydwa znaczenia pojęcia „cinkciarz”: 1. podmiot świadczący usługi wymiany walut poza oficjalnym obiegiem, 2. osoba fizyczna lub prawna prowadząca działalność w zakresie wymiany walut, pozostają w związku z usługami wymiany walut. Po pierwsze, chodzi o historyczne znaczenie, a po drugie - o znaczenie współczesne, w ramach którego określenie to jest używane w sensie pochodnym, ogólnym, jako synonim spryciarza, który zajmuje się nielegalnym handlem walutami.
Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2019 roku Trybunał stwierdził jednoznacznie, że określenie „cinkciarz” nie pozwala właściwemu kręgowi odbiorców natychmiast i bez głębszego zastanowienia dostrzec w nim zgodnych z prawem usług wymiany walut lub podmiotu świadczącego takie usługi. Skoro nieodłączna cecha tego określenia - pokątna i nielegalna działalność, pozostaje w całkowitej sprzeczności z jedną z właściwości takich usług - ich zgodnym z prawem charakterem, to właściwy krąg odbiorców będzie mógł dostrzec związek między spornym znakiem towarowym a zgodnymi z prawem usługami wymiany walut, jedynie wykraczając poza tę sprzeczność i dochodząc do wniosku, że znak ironicznie i na zasadzie gry skojarzeń, wbrew jego znaczeniu, obejmuje usługi wymiany walut świadczone w sposób zgodny z prawem. W rezultacie Trybunał przyjął rozważania Izby Odwoławczej za słuszne, uznając, że sporne oznaczenie nie ma wystarczająco bezpośredniego i konkretnego związku z usługami wymiany walut nim objętymi, zatem nie należało uznawać go za opisowe.
Wyroki polskich sądów
Spółka Cinkciarz.pl dokonała analogicznych rejestracji także w polskim Urzędzie Patentowym, przy czym w zgłoszeniu przedstawiono dwie formy słowno-graficzne oznaczeń: cinkciarz.pl oraz cinkciarz.
Podobnie jak w postępowaniu przed EUIPO spółka Currency One S.A. wniosła sprzeciw do obydwu rejestracji. Sprawy trafiły ostatecznie do WSA, a następnie wniesiono skargę do NSA. Naczelny Sąd Administracyjny wyrokami z 30 maja 2019 roku oddalił skargi kasacyjne Skarżącej od wyroków WSA, oddalających skargi na decyzje Urzędu Patentowego o oddaleniu sprzeciwu Currency One S.A. i złożonego przez nią wniosku o unieważnienie praw ochronnych na obydwa znaki słowno-graficzne.
W ocenie sądów obydwu instancji oznaczenie "cinkciarz" jest oznaczeniem aluzyjnym, które bezpośrednio nie wskazuje na opis, jakość lub rodzaj produktów, które mają być nim sygnowane, a jedynie może budzić takie skojarzenia. Ponadto odbiorca oznaczenia aluzyjnego musi poczynić pewien szczególny wysiłek intelektualny, aby przekształcić tę informację w racjonalną ocenę. Dodatkowo sąd wyższej instancji zauważył, że wnosząca sprzeciw nie przedstawiła wystarczającego materiału dowodowego potwierdzającego, że na dzień zgłoszenia spornego znaku towarowego oznaczenie to weszło do języka potocznego.
Nowy precedens?
Wyroki sądów polskich i europejskich mogą stanowić istotny precedens, który przyczyni się do rejestracji coraz bardziej kontrowersyjnych znaków towarowych.