Najnowszy film o przygodach Barbie okazał się prawdziwym komercyjnym sukcesem. Podczas gdy Mattel, Inc., jeden z największych na świecie producentów zabawek, świętuje wspólnie z reżyserką Gretą Gerwig, warto przypomnieć, że nie jest to pierwsza tego typu współpraca wykorzystująca nazwę i logo lalki. Kosmetyki NYX czy klapki Crocs w dobrze znanym odcieniu różu, a nawet limitowana edycja burgera od Burger Kinga z sosem w różowym kolorze – to tylko kilka przykładów.
Co stoi za tak imponującym osiągnięciem firmy Mattel? Poza marketingiem czy wpasowaniem się w gust dzieci nie byłoby to możliwe bez ochrony praw własności intelektualnej. Barbie przecież nie bez powodu nazywana bywa jedną z najbardziej strzeżonych własności intelektualnych ostatnich dekad.
Jak firma Mattel chroni swoje prawa do lalki Barbie?
Chociaż firma Mattel wydaje się chętnie dzielić marką Barbie, to do dziś pozostaje jedynym właścicielem praw do niej. W jaki sposób udało się spółce te prawa uzyskać i chronić przez tyle lat?
Odpowiedzi należy zacząć szukać już w 1962 roku. Wówczas nazwa ,,Barbie”, czyli znak towarowy w formie słownej, została zgłoszona do zarejestrowania.
Przez znak towarowy należy rozumieć oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów (i/lub usług) jednego przedsiębiorstwa od towarów (i/lub usług) drugiego oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony. Rejestracja znaku towarowego to nic innego jak uzyskanie prawa ochronnego na znak towarowy, które udzielane jest zgłaszającemu (po rejestracji znaku zwanego „uprawnionym”) na dziesięć lat z możliwością przedłużania ochrony na kolejne dziesięcioletnie cykle.
Z kolei, aby chronić wygląd produktu: jego kształt, kolorystykę, teksturę i/lub materiał, a więc wszystko to, co nadaje przedmiotowi wygląd i charakter, należy dokonać rejestracji wzoru przemysłowego, co w następstwie pozwala zakazać innym podmiotom używania danego wzoru w obrocie gospodarczym. Rejestracja wzoru przemysłowego może zatem stanowić narzędzie do walki z nieuczciwą konkurencją, próbującą kopiować wygląd produktu. Zarejestrowanie wzoru jest łatwiejsze niż zarejestrowanie znaku towarowego. Chociaż wzór powinien mieć indywidualny charakter, to w postępowaniu o rejestrację wzoru przemysłowego urząd bada jedynie spełnienie wymogów formalnych zgłoszenia, takich jak na przykład uiszczenie opłaty czy właściwy sposób przedstawienia wzoru w zgłoszeniu.
Zarówno znak towarowy, jak i wzór przemysłowy można zarejestrować w Polsce (w Urzędzie Patentowym RP) lub w Unii Europejskiej (w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej).
To właśnie te dwa kroki były początkiem drogi firmy Mattel w kierunku zapewnienia prawnej ochrony dla swojej własności intelektualnej. I to ochrony całkiem szerokiej, ponieważ Mattel posiada obecnie dwadzieścia trzy zarejestrowane w Unii Europejskiej znaki towarowe obejmujące nazwę oraz różne wersje logo zabawki. Podobna ochrona dotyczy także Kena, partnera Barbie, a od niedawna nawet określenia ,,Barbiecore” używanego do opisywania trendu związanego z estetyką stworzoną wokół lalki. Lista produktów, w których nazwa i logo są wykorzystywane, jest więc dziś całkiem pokaźna.
Rejestrując znak należy wskazać, dla jakich towarów i/lub usług oznaczenie będzie używane – w tym zakresie przyznana zostanie ochrona. Wykaz, z którego można wybierać, jest podzielony na czterdzieści pięć klas, służących do kategoryzowania towarów i usług (tzw. klasyfikacja nicejska).
W 1962 roku firma Mattel w zgłoszeniu nazwy „Barbie” do rejestracji ograniczyła się tylko do jednej kategorii – zabawek. Z czasem jednak została zmuszona do rozszerzenia ochrony m.in. na ubrania, różnego rodzaju akcesoria, materiały papiernicze, a nawet na szereg domen internetowych zawierających w sobie nazwę „Barbie”. Obecnie ochrona tego znaku wykracza poza granice wskazanej klasyfikacji, co wynika z faktu, że uznaje się go za znak renomowany – wskutek swojej popularności i długiego używania uzyskał on renomę, która zapewnia mu rozszerzoną ochronę.
Słynne spory o wykorzystanie wizerunku Barbie
Wszystkie te działania pozwoliły firmie Mattel chronić należące do niej logo oraz nazwę i Mattel chętnie z tej ochrony korzysta, pilnie monitorując ewentualne naruszenia swoich praw. Nic więc dziwnego, że historia wdawania się producenta lalki Barbie w spory jest bogata. Doświadczyli tego m.in. twórcy słynnego utworu ‘'I am a Barbie Girl”, którzy zostali pozwani za naruszenie praw autorskich oraz wykorzystanie znaku towarowego należącego do spółki Mattel. Zarzucono im znaczące naruszenie reputacji Barbie, a także wykorzystanie na opakowaniu płyty koloru ,,Barbie pink”, zarejestrowanego jako znak towarowy firmy. Niemniej w najnowszej produkcji filmowej można usłyszeć znajomo brzmiącą piosenkę o tytule "Barbie World" w wykonaniu raperek Nicki Minaj i Ice Spice. Zawiera ona fragmenty wspomnianego utworu zespołu Aqua.
Jeden ze świeższych sporów Mattel, Inc. związany był z chińską spółką Jieyang Defa Industry Co. Ltd., która w 2015 roku zgłosiła jako wzór przemysłowy głowę lalki, która łudząco przypominała głowę Barbie. Niecałe dwa lata później firma Mattel wniosła o unieważnienie wzoru, zauważając, że był on już wcześniej wykorzystywany w obrocie. Podczas postępowania przed EUIPO zaprezentowano szereg dowodów, w tym m.in. katalog z lalkami Barbie w języku polskim pochodzący z 2008 roku. Ostatecznie sprawa zakończyła się wygraną amerykańskiego koncernu. Uznano, że wzór głowy lalki „Defa” nie spełnienia cech nowości i indywidualności, został więc unieważniony. W 2019 roku spółka Jieyang Defa Industry Co. Ltd. wniosła odwołanie od tej decyzji.
Przykład Barbie pokazuje, że znak towarowy oraz wzór przemysłowy stanowią skuteczne narzędzia w ochronie praw własności intelektualnej. Zabezpieczają przed nieuczciwymi działaniami konkurencji oraz stanowią podstawy dochodzenia swoich praw.
Jeżeli mają Państwo pytania dotyczące ochrony prawnej produktów, ich nazw, logotypów, jak również designu lub potrzebują porady prawnej w tym zakresie, zapraszamy do kontaktu.
